top of page

GERILA KOMANDO SEMUT OPERASI Z PERANG DUNIA KEDUA DI BORNEO 1945


GERILA KOMANDO SEMUT OPERASI Z PERANG DUNIA KEDUA DI BORNEO 1945

- Perjuangan yang tidak didendangkan


Mereka anak tempatan Sarawak dan Sabah. Mereka bukan tentera. Mereka tidak pernah dijanjikan upah. TETAPI mereka berjuang semata-mata untuk mengusir keluar Jepun dari tanahair yang tercinta. Merekalah pejuang yang tidak didendangkan kerana tanpa mereka kejayaan Operasi Z yang diketuai oleh Pasukan Tentera Australia sewaktu pendudukan Jepun di bumi Borneo tidak akan pernah berjaya. Anak-anak tempatan inilah yang gah namanya atas nama perang gerila dan dikenali dengan nama Komando Semut.


Suatu waktu dahulu di ketika Jepun berjaya menakluki bumi Borneo ketika Perang Dunia Ke-2, satu operasi menggunakan taktik gerila pernah berlaku di bumi Borneo dan permulaannya nun jauh di pendalaman bumi Sarawak iaitu di Bario, satu kawasan tanah tinggi yang sudah tentu tentera Jepun tidak pernah menduga ada pejuang-pejuang anak tempatan yang berani menentang mereka. Keberadaan Komando Semut ini di bumi Borneo amnya menjadi igauan ngeri bagi setiap tentera Jepun yang ditugaskan di bumi Sarawak mahupun Sabah di ketika itu.


Pada satu pagi yang sejuk dan hening di bumi Borneo, penduduk Bario yang masih lagi diulit mimpi dikejutkan dengan bunyi bising seakan-akan bunyi gong yang dipukul bertalu-talu di ruang angkasa Bario. Di ketika itulah di dalam keadaan samar-samar dinihari, anggota payung terjun Unit Tentera Australia diketuai oleh Major Harrison terjun bebas dan mendarat di bumi Bario dengan selamat. Di dalam keributan itulah mereka didatangi oleh komuniti Kelabit yang menjadi penghuni bumi Bario.


Siapa tidak kenal dengan orang Kelabit yang sentiasa penuh dengan adat susila dan kedatangan Major Harrison ini tetap disambut dengan senyuman dan berbudi bahasa. Setelah diperjelaskan maksud kedatangan oleh Major Harrison kepada Penghulu di Bario akhirnya tujuan Major Harrison itu disokong oleh Penghulu serta “anak-anak jantan” Bario dengan penuh semangat di dada. Kesemuanya hanya satu iaitu untuk membebaskan tanahair tercinta daripada genggaman musuh iaitu Tentera Jepun dari Negara Matahari Terbit.


Tanpa melengah masa, Major Harrison atau Tuan Mayur panggilan masyarakat Bario pada waktu itu telah mula mengrekrut anak-anak jantan Bario dari etnik Kelabit yang juga terkenal dengan darah “headhunter” suatu waktu dahulu. Dari bumi Bario inilah Komando Semut itu bermula dan seterusnya mereka dilatih dengan ilmu ketenteraan dari aspek taktikal sehinggalah ke penggunaan senjata api bagi memerangi tentera Jepun.


Setelah siaga semuanya, Komando Semut dari Bario telah menuruni Tanah Tinggi Kelabit ke kawasan yang lain dan anggota Komando Semut menjadi semakin besar dan kuat. Jika sewaktu lampau, amat sukar untuk menyatukan etnik-etnik ini kerana adanya perang perluasan wilayah yang dinamakan Perang Ngayau tetapi untuk menjadi Komando Semut, kesemua cerita dulu-dulu dibuang jauh-jauh atas nama kecintaan kepada tanahair. Komando Semut seterusnya dianggotai oleh pelbagai etnik-etnik di bumi Sarawak seperti etnik Lunbawang, Taggal, Murut, Iban, Penan dan Kayan yang menjadikan mereka pejuang tegar dan berani.


Perlulah diketahui bahawa Komando Semut bukan hanya menjadi pengikut kepada arahan Tuan Mayur (Major Harrison) sebaliknya kepakaran Komando Semut juga dituntut di dalam merancang segala urusan taktikal kerana hanya penduduk tempatan mengetahui selok-belok bumi Sarawak mahupun Sabah pada masa itu. Di ketika inilah timbulnya nama-nama besar seperti Temenggong Koh (Semut III), Penghulu Blaja (Semut IV), Penghulu Lawai (Semut I) dan Penghulu Tama Wen Agin (Semut II) memainkan peranan mereka menyusun segenap segi modus operandi serangan keatas tentera Jepun pada masa itu.


Sebenarnya bukan senang untuk menjadi Komando Semut kerana sudah tentu kedatangan Tuan Mayur tidak membawa apa bekalan yang mencukupi untuk semua. Di kala inilah kesatuan setiap masyarakat rumah-rumah panjang menjadi pendokong kuat kepada operasi Komando Semut di bumi Sarawak pada waktu itu. Diceritakan kerana semangat yang ada pada etnik-etnik pribumi Sarawak pada waktu itu, setiap bekalan untuk Komando Semut disediakan sendiri oleh penduduk-penduduk rumah panjang di Sarawak yang terlibat. Kerana jauhnya pusat operasi mereka agar tidak mahu dikesan oleh tentera Jepun, ada sesetengah penghantar bekalan anak tempatan samada lelaki atau wanita terpaksa berjalan kaki sehingga 2 hari baru sampai ke dalam hutan tempat Komando Semut bersembunyi.


Serangan-serangan ala gerila yang dilancarkan oleh Komando Semut sememangnya sesuatu yang tidak dapat disangkal dek akal oleh tentera Jepun. Nyawa tentera Jepun boleh melayang bila-bila masa kerana dikala inilah dikatakan bahawa Komando Semut juga mengadakan perang kayau atas tentera Jepun maka banyaklah kepala tentera Jepun yang bercerai dari badan. Inilah perang Kayau yang dibenarkan mengikut sejarahnya di abad 20an.


Serangan demi serangan oleh Komando Semut telah berjaya mengorbankan lebih kurang 1068 tentera Jepun malah sesiapa sahaja yang bersekongkol dengan tentera Jepun juga turut ditangkap iaitu seramai 201 orang kesemuanya. Inilah kejayaan Komando Semut yang sukar untuk diduga kerana terdiri daripada penduduk tempatan yang juga menjadi “mata dan telinga” kepada anggota tentera yang lain.


Berikut merupakan perjalanan-perjalanan Komando Semut di dalam merealisasikan perang gerila mereka ke atas pendudukan Jepun di bumi Borneo. Di kala ini mereka dibahagi-bahagikan kepada unit-unit kecil yang dipanggil Semut I, Semut II, Semut III dan Semut IV. Setiap perjalanan mereka adalah dengan menggunakan jalan darat dan sudah tentu ada sahaja penduduk tempatan kawasan tersebut yang menjadi sebahagian Komando Semut di bumi Borneo.



Semut I - Dari Lawas ke Meligan ke Eburu melalui Sungai Padas ke Long Miau ke Long Pa Sia ke Long Semado ke Long Beluyu ke Long Buan Buda ke Ba’ Kelalan. Dari Ba’ Kelalanto Long Rupai. Kemudian menerusi Sungai Limbang ke Long Napir ke Long Raya ke Long Kaya ke Long Adang ke Long Bawan ke Lembudut ke Long Layo ke Pa’ Upan ke Long Nawang. Dari situ mereka ke Long Bawan ke Pa Omong ke Wai Agung.


Dari Long Bawan, anggota Komando Semut sebahagiannya menaiki penerbangan ke Malinau dan dari Malinau menaiki bot ke Tarakan kemuding ke Mensalong ke Long Labang menerusi Sungai Sembakung ke Lumbis ke Saliliran ke Pensiangan ke Silungai dan akhirnya ke Keningau.


Semut II - Bermula di Bario ke Pa Berang ke Long Sabai ke Long Lellang ke Long Kepang ke Long Sait ke Long Miri ke Long Lama menerusi Sungai Baram untuk ke Marudi kemudian ke Kuala Baram. Dari Marudi dengan menerusi Sungai Tutoh terus ke Sungai Tinjar.


Semut III - Bermula di Sibu ke Kanowit kemudian ke Kapit dan menggunakan bot menerusi Sungai Rajang ke Belaga kemudian ke Tubau dan seterusnya ke wilayah Kalimantan iaitu Long Nawag menerusi Sungai Balui. Dari Belaga itu juga, mereka ke Long Nibong yang mana terpaksa menjalani perjalanan sukar akibat derasnya air di Dulit Range.


Semut IV - Bermula di Mukah dan seterusnya ke Bintulu.



Berdasarkan kepada perjalanan yang penuh onak nan berduri ini sahaja sudah cukup memberikan sejuta gambaran betapa payahnya perjalanan untuk membebaskan tanahair ini. Dikatakan kerana tidak mahu lari dari jadual perjalanan mereka yang panjang, menurut ceritanya tiada satu pun tempat yang mereka menginap lebih dari satu malam. Ditambah lagi tidak mahu keberadaan mereka senang dikenalpasti oleh pihak tentera Jepun yang juga mempunyai barua-barua di kalangan rakyat tempatan pada waktu itu. Jadi segalanya harus dilakukan dengan cepat dan diam-diam.


Mengikut sejarah Komando Semut ini sebenarnya dikatakan mempunyai lebih daripada 2000 orang anggota gerila tetapi kerana tiadanya dokumentasi yang komprehensif maka banyak nama-nama yang tidak disenaraikan. Dan nama-nama pejuang Komando Semut YANG TIDAK DIDENDANGKAN ini adalah menurut apa yang dilampirkan di dalam laporan Semut Retrace In Borneo 11 Dec 1996 to 17 February 1997.


Limbang, Sarawak

  • Pun Umung , Kampung Pundut

  • Sambas bin Murah , Kampung Pahlawan

  • Tuai Rumah Kaya , Kampung Tanah Merah

  • Bala Biruh , Long Napir

  • Taibilong, Long Napir

  • Tamah Ukab @ Marah Uga, Long Napir

  • Penghulu Taie Bilung, Long Napir

  • Taie Lulu, Long Napir

  • Dawat Uri, Long Napir

  • Ulih Ratu, Long Napir

  • Marak Uga, Long Napir

  • Surut Abai, Long Napir

  • Balang Ribuh, Long Napir

  • Aul Aran, Long Napir

  • Pun Palima, Long Napir

  • Pengiran Sala Aduk (Tama Lsiu) , Long Napir

  • Taih Ribuh, Long Napir

  • Pun Dira, Long Napir

  • Pun Tegiu, Long Napir

  • Pun Nakap, Long Napir

  • Lujok, Long Napir

  • Pun Gala, Long Napir

  • Paren Ngetih, Long Napir

  • Agan Balai, Long Napir

  • Miri Pulu, Long Napir

  • Akun Pengiran @ Tamah Sian, Long Napir

  • Tamin Pulu Ribuh, Long Napir

  • Riwed Asi Murang, Long Napir

  • Tamah Lawai, Long Napir

  • Ngareng Balang, Long Napir

  • Malung Uri, Long Napir

  • Gevani Liaan (Balang Matan) , Long Napir

  • Gelaku (Tama Gala) , Long Napir, Limbang

  • Jau (Tama Laing) , Long Napir

  • Mili Ulun, Long Napir

  • Bala Ulu, Long Napir

  • Panan Nayan, Long Napir

  • Pun Lupung, Long Napir


Lawas, Sarawak

  • Ketua Awang, Kampung Long Sebayong,

  • Tai Bilong, Kampung Long Sebayong,

  • Alla Busang, Kampung Long Raya,

  • Nyok Wee, Kampung Long Raya

  • Datuk Racha Umong, Kampung Lawas

  • Isaac Udan Rangat, Long Tuma

  • Lawrence Pagog Agong, Long Tuma

  • Bee Kapong, Kampung Gaya Baru

  • Ah Haw, Kampung Merapok

  • Thomas Khoo, Trusan

  • Rining Balang (Kalat), Long Nawi, Ba’ Kelalan

  • Penghulu Padan Paren, Ba’ Kelalan

  • Meru Asai, Ba’ Kelalan

  • Labo Lahung, Ba’ Kelalan

  • Berauk Parir, Ba’ Kelalan

  • Sigar Labung, Ba’ Kelalan

  • Pengiran Sia, Ba’ Kelalan

  • Padan Kapuy, Ba’ Kelalan

  • Asai Ngilo, Ba’ Kelalan

  • Mutang Singa, Ba’ Kelalan

  • Baru Rugu, Ba’ Kelalan

  • Bayau Rupan, Ba’ Kelalan

  • Libat Agung, Ba’ Kelalan

  • Seminar Padan, Ba’ Kelalan

  • Upai, Ba’ Kelalan

  • Asing Pudun, Ba’ Kelalan

  • Pengiran Singa, Ba’ Kelalan

  • Sigar Pugu, Ba’ Kelalan

  • Tadem Asing, Ba’ Kelalan

  • Sigar Bari, Ba’ Kelalan

  • Selutau Tawi, Ba’ Kelalan

  • Rining Kalat, Ba’ Kelalan

  • Labo Saki, Ba’ Kelalan

  • Mutang Peru, Ba’ Kelalan

  • Augkag Padan, Ba’ Kelalan

  • Ukab Peru, Ba’ Kelalan

  • Dawat Sigar, Ba’ Kelalan

  • Palung Kaya, Ba’ Kelalan

  • Peru Ngilo, Ba’ Kelalan

  • Balang Lalung, Ba’ Kelalan

  • Selutan Tawi, Buduk Bui, Ba’ Kelalan

  • Balang Sigar, Long Rusu, Ba’ Kelalan

  • Tua Labung, Long Kumap, Ba’ Kelalan

  • Padan Labo, Long Kumap, Ba’ Kelalan

  • Bagau Saru, Long Muda

  • Bangau Gugkang, Long Muda

  • Basar bin Paru, Long Tanid

  • Pengiran Assai, Trusan, Lawas

  • Abai Tuie

  • Awangku Osman bin Pengiran J., Lawas

  • Haji Masri bin Haji Saim, Lawas

  • Sitam bin Japar, Lawas

  • Sultan Libang, Pa Lungan

  • Udan Tuna, Pa Lungan, Bario

  • Tamu Usun, Pa Lungan, Bario

  • Uyau Palad @ Marin Piun, Pa Lungan, Bario

  • Tama Galang, Pa Lungan, Bario

  • Agan Raja @ Galih Balang, Pa Lungan, Bario

  • Tama Pasang (Headman), Pa Umor, Bario

  • Tama Malai, Pa Umor, Bario

  • Balang Imat (Ex Headman) , Pa Umor, Bario

  • Tama Akup, Pa Umor, Bario

  • Tama Bulan, Pa Umor, Bario

  • Agan Abai 2 Ngelawan Rasa, Kampung Bario Asal, Bario

  • Balang Radu, Kampung Bario Asal, Bario

  • Mikat Balang, Kampung Bario Asal, Bario

  • Ulit Mitu, Kampung Bario Asal, Bario

  • Tama Saging (Headman), Kampung Bario Asal, Bario

  • Tayun Balang @ Paran Matu, Kampung Bario Asal, Bario

  • Bala Tuuh @ Amat Ibuh, Kampung Bario Asal, Bario

  • David Lian @ Maran Tala, Kampung Bario Asal, Bario

  • Maran Roito, Kampung Bario Asal, Bario

  • Perait Mangong (Tama Nirim), Kampung Bario Asal, Bario

  • Tama Saging (Agan Ulun) , Kampung Bario Asal, Bario

  • Lian Ipang, Kampung Bario Asal, Bario

  • Paran Matu, Kampung Bario Asal, Bario

  • Tama Engan, Kampung Bario Asal, Bario

  • Penghulu Ngimat Ayu, Kampung Ulung Palang, Bario

  • Taguy Ribuh (Headman) , Kampung Ulung Palang, Bario

  • Taguy ArunBuda Mru, Kampung Ulung Palang, Bario

  • Nily Ayu, Kampung Ulung Palang, Bario

  • Maya Ulun, Kampung Ulung Palang, Bario

  • Bala Tuuh (Headman), Kampung Ulung Palang, Bario

  • Ngalawan Raja (Headman), Kampung Arur Dalam, Bario

  • Nalin Raja, Kampung Arur Dalam, Bario

  • Raja Mitu, Kampung Arur Dalam, Bario

  • Naul Raja, Kampung Arur Dalam, Bario

  • Nakap Ulun, Kampung Arur Dalam, Bario


Marudi, Sarawak

  • Lantif, Kampung Long San,

  • Muing Juman Ajang, Long Akah

  • Lajau Paran, Kampung Long San

  • Tama Asung Lujat, Kampung Long San

  • Maping Batang Paran, Kampung Long San

  • Oyau Nian Lajau, Kampung Long San

  • Karing, Kampung Long San

  • Mujang, Kampung Long San

  • Niong Paran, Kampung Long San

  • Lian Paran, Kampung Long San

  • Tingang Nan, Kampung Long San

  • Tamagung Laniai Jau Saba Irang, Kampung Long San

  • Usat Nian, Kampung Long Miri

  • Jok Nian, Kampung Long Miri

  • Ding Anyi, Kampung Long Miri

  • Akem Lah Emang, Kampung Long Miri

  • Anyi Nian, Kampung Long Miri

  • Ding Lah, Kampung Long Miri

  • Tingang Ding, Kampung Long Miri

  • Tingang Nian, Kampung Long Miri

  • Ding Emang, Kampung Long Miri

  • Avit Jok, Kampung Long Miri

  • Mering Nian, Kampung Long Miri

  • Barah Emang, Kampung Long Miri

  • Batang Dayung, Kampung Long Miri

  • Akem Ajeng Wan, Kampung Long Miri

  • Aban Emang Ngau, Kampung Long Miri

  • Aban Laing Jau, Kampung Long Miri

  • Akem Anyi Ngau, Kampung Long Miri

  • Akem Ngau Mering, Kampung Long Miri

  • Tingang Jok, Kampung Long Miri

  • Aban Mering Jok, Kampung Long Miri

  • Laing Anyi, Kampung Long Miri

  • Bui Anyi Abing, Kampung Long Miri

  • Lawai Wan, Kampung Long Miri

  • Jau Emang, Kampung Long Miri

  • Bui Jok Wan, Kampung Long Miri

  • Lake Eng Jau, Kampung Long Miri

  • Lake Jok Uyo, Kampung Long Miri

  • Lake Anyi Jok, Kampung Long Miri


Kapit, Sarawak

  • Linggi anak Jugah

  • Koh Anak Jubang

  • Jinggut Anak Aitam

  • Tedong


Kanowit, Sarawak


171. Penghulu Blaja



Kuching, Sarawak


172. Datuk Stephen Wan Ullok Telang



Sipitang, Sabah


  • Chang, Kampung Melaman

  • Kapung, Kampung Melaman

  • Penghulu Muluk, Kampung Melaman

  • Yamal, Kampung Melaman

  • Labo Siluk, Kampung Beluni

  • Tiang B. Baling, Kampung Meligan

  • Balang Laya, Kampung Meligan

  • Marancan Ansapole, Kampung Meligan

  • Batang, Kampung Meligan

  • Langkap Angilit, Kampung Meligan

  • Ugang, Kampung Meligan

  • Bali, Kampung Meligan, Sipitang

  • Balang Besi, Kampung Meligan

  • Sualang, Kampung Meligan

  • Tanong, Kampung Meligan

  • Rining Agong, Kampung Meligan

  • Lamsau Laungan, Kampung Muaya

  • Bangau Belapang, Kampung Long Miau

  • Pengiran Belapang, Kampung Long Miau

  • Baru Belapang, Kampung Long Miau

  • Agung Balang, Long Pa’ Sia, Sipitang

  • Achang, Sindumin


Pensiangan, Sabah

  • Malauing bin Languan, Kampung Saliliran

  • Anggau Bin Binungkul, Kampung Saliliran

  • Sumasai bin Languan, Kampung Saliliran

  • Malinau bin Balikok, Kampung Saliliran

  • Ahatang Bin Amunpul, Kampung Saliliran

  • Inilik Bin Sailon, Kampung Saliliran

  • Lumai Bin Bumbuling, Kampung Saliliran

  • Ansinuy Bin Siluir, Kampung Saliliran

  • Liyau Bin Uran, Kampung Saliliran

  • Siangkul Bin Biagan, Kampung Silungai

  • Anangau Bin Anamangat, Kampung Silungai

  • Tulamus bin Mungkiou, Kampung Silungai

  • Kilang, Kampung Silungai



Nama-nama yang disenaraikan ini Cuma sebahagian sahaja daripada jumlah sebenar yang berjaya dikenalpasti. Nama mereka sememangnya tidak pernah kita kenali. Perjuangan dan pengorbanan mereka juga tidak pernah difilemkan buat tatapan generasi mendatang. Tetapi pengorbanan mereka harus kita hargai. Mereka inilah anak watan Sarawak Dan Sabah yang perjuangan mereka tidak didendangkan langsung. Bagi yang telah tiada semoga roh mereka tenang disisi Tuhan Yang Esa. RIP. Amen.


Salute To All The Unsung Heroes Of Komando Semut.




Rujukan:


1. Book Title: Voices From Borneo - The Japanese War by Major Jim Truscott.

2. Australia War 1939 - 1945 http://www.ww2australia.gov.au/lastbattles/landings.html

3. The Borneo Post - Remembering Operation Semut Semut 3 May 2015

4. Z Special Unit - Wiki https://en.wikipedia.org/wiki/Z_Special_Unit


bottom of page