LEGENDA SI AWANG SEMAUN
LEGENDA SI AWANG SEMAUN
- Dari 4 versi berbeza (Brunei, Iban, Lun Bawang Dan Melanau)
Awang Semaun… inilah satu nama besar yang sering menjadi ikon di dalam melestarikan cerita oral yang diperturunkan dari satu generasi di dalam masyarakat di Borneo. Apa yang pasti nama Awang Semaun ini dikatakan mempunyai kaitan secara langsung di dalam asal-usul keturunan masyarakat Borneo lebih-lebih lagi untuk komuniti Melayu, Melanau, Iban, Lun Bawang mahupun Kedayan. Dan individu bernama Awang Semaun ini bagi rakyat di Negara Brunei Darussalam merupakan seorang pahlawan yang kuat serta berani dan beliau merupakan salah seorang yang memainkan peranan penting di dalam kewujudan Kerajaan Brunei suatu waktu dahulu.
Nama Awang Semaun bukanlah hanya diperturunkan secara lisan namun ianya sudah dicatitkan di dalam sebuah puisi purba yang agak dikenali iaitu Syair Awang Semaun. Di dalam syair ini ianya menceritakan secara naratif sumbangan Awang Semaun di dalam sejarah Negara Brunei malah ianya juga melibatkan kerajaan purba di Borneo iaitu seperti kerajaan kecil di Sabah dan juga Sarawak.
Versi Negara Brunei Darussalam
Menurut legenda Brunei berdasarkan kepada ceritera puisi purba itu dikatakan bahawa Awang Semaun ini merupakan adik-beradik kepada Awang Alak Betatar iaitu Sultan pertama Negara Brunei yang juga memeluk Islam dengan menggunakan nama Sultan Muhammad Shah. Awang Alak Betatar sebenarnya mempunyai 14 orang adik-beradik iaitu Awang Alak Betatar anak yang sulung dan seterusnya Pateh Berbai, Pateh Mambang, Pateh Tuba, Pateh Sangkuna, Pateh Manggurun, Pateh Malakai, Pateh Pahit, Awang Semaun, Damang Sari, Pateh Sindayong, Daman Lebar Daun, Hapu Awang dan Pateh Laila Langgong.
Dikatakan bahawa kesemua adik-beradik ini tidak tinggal bersama kerana dikatakan tinggal di tempat yang berasingan di antara satu sama lain dan hanya Awang Semaun dan adiknya Damang Sari yang tinggal bersama di satu daerah yang bernama Garang di Temburong, Brunei. Datuk kepada 14 adik beradik ini bernama Sang Aji Baruwing seperti yang tercatat di dalam sebuah syair lama yang ditulis pada tahun 1365 iaitu Syair Negara Kartagama dan beliau merupakan salah seorang pembesar tempatan.
Menurut cerita lisan yang diperturunkan dari satu generasi di Brunei dikatakan perkahwinan Sang Aji Baruwing tidak dikurniakan dengan zuriat lelaki. Maka ini tidak menggembirakan Sang Aji Baruwing sehinggalah pada suatu hari dikatakan Sang Aji Baruwing telah keluar berjalan-jalan di luar istana dan beliau telah menjumpai satu telur gergasi yang agak pelik dan ajaib.
Kerana keunikannya itu, telur itu dibawa pulang ke istana Pada malamnya alangkah terkejutnya Sang Aji Baruwing apabila telur itu telah menetaskan seorang pemuda yang gagah perkasa malah elok rupa parasnya. Maka dinamakannya Ipai Semaring dan Ipai Semaring telah diajar dengan segala bentuk kepandaian seorang pemuda yang harus ada pada waktu itu. Bagi mengikat tali perhubungan antara Ipai Semaring dengan Sang Aji Baruwing akhirnya beliau mengahwinkan Ipai Semaring dengan puteri tunggalnya iaitu Sang Aji. Hasil perkahwinan inilah lahirnya seorang putera lelaki sulung yang dinamakan Awang Alak Betatar.
Namun begitu sebelum Awang Alak Betatar lahir ke dunia iaitu ketika bondanya mengandungkan beliau telah terjadi satu peristiwa yang mana bondanya begitu mengidam untuk memakan lembu liar. Kemahuan isterinya ini dituruti oleh Ipai Semaring dengan keluar berburu di hutan dan akhirnya beliau berjaya menemui seekor lembu liar. Lalu Ipai Semaring pun mengeluarkan tombaknya dan terus menombak lembu tersebut dan ternyata tombakannya mengena.
Namun begitu lembu liar ini amat buas dan tombakan Ipai Semaring hanya mencederakannya tetapi tidak mematikannya dan akhirnya lembu tersebut berjaya melarikan diri. Ipai Semaring tahu bahawa bukan mudah untuk mendapatkan lembu liar dan kerana itulah beliau telah menjejak lembu liar itu berdasarkan kesan-kesan darah daripada lembu yang cedera itu.
Dikatakan bahawa di sepanjang dia menjejak lembu tersebut beliau telah melalui 13 buah kampung daripada 13 daerah yang berlainan. Oleh kerana Ipai Semaring adalah anak kepada orang besar iaitu Sang Aji Baruwing maka kedatangannya ke kampung-kampung tersebut sentiasa mendapat sambutan di luar dugaan. Demi mengeratkan hubungan Ipai Semaring telah berkahwin dengan puteri dari keluarga Penghulu di setiap 13 kampung tersebut.
Dan disinilah bermulanya Ipai Semaring mempunyai 13 orang isteri daripada 13 kampung yang berlainan. Akhirnya lahirlah Awang Semaun dengan 12 lagi adik beradiknya yang lain. Maka penjejakan Ipai Semaring berjaya juga dan lembu liar tersebut berjaya ditumpaskan dan dibawa kembali ke istana untuk menjadi hidangan isterinya Sang Aji. Setelah memakan hidangan lembu liar itulah dikatakan Sang Aji telah sakit untuk melahirkan dan setelah berhempas pulas bertarung dengan nyawa maka lahirlah Awang Alak Betatar sebagai putera sulung kepada Ipai Semaring.
Apabila menjelang dewasa, Awang Alak Betatar telah keluar daripada istana untuk menjejaki 13 adik-beradiknya dan dikatakan atas usahanya berjayalah juga dia menghimpunkan mereka semua. Walaupun mereka berkongsi ayahanda yang sama iaitu Ipai Semaring dan tidak ibu kandung namun hubungan mereka adik beradik amatlah akrab. Kerana itulah apabila Awang Alak Betatar ditabalkan menjadi Sultan untuk Negara Brunei pada awal kewujudannya, adik beradiknya merupakan mereka yang menjadi tulang belakang di dalam pentadbirannya seperti Awang Semaun yang kemudiannya menjadi Pengiran Temenggung.
Versi Etnik Iban
Menurut versi cerita rakyat masyarakat Iban pula, Awang Semaun atau Sumaun dikatakan berasal daripada Tanjong Batu iaitu sebuah penempatan masyarakat Iban yang bersempadan dengan negara jiran iaitu Kalimantan Barat, Indonesia. Sumaun merupakan anak kepada Derom Anak Sabatin dan mempunyai seorang saudara lagi yang dinamakan Serabungkok.
Apabila meningkat dewasa, kedua-dua mereka telah berhijrah ke Nanga Rajang bagi mencari tanah yang subur untuk bercucuk tanam serta meluaskan pengalaman. Apabila di Nanga Rajang, adiknya Serabungkok telah jatuh hati dengan Lemina, seorang gadis tempatan. Dari perkahwinan mereka inilah Dayang Ilam. Dayang Ilam ini apabila dewasa telah dikahwinkan dengan Raja Semalanjat dan dari sinilah dikatakan asal-usulnya keturunan masyarakat Iban iaitu daripada keturunan Serabungkok, adik kepada Sumaun Anak Derom atau Awang Semaun. Di dalam versi cerita rakyat Iban ini dikatakan Awang Semaun atau Sumaun setelah adiknya Serabungkok berkahwin, membawa dirinya ke Brunei untuk mencari kekayaan.
Versi Etnik Melanau
Menurut versi cerita rakyat masyarakat Melanau pula, pernah wujud seorang pemuda yang gagah perkasa bernama Awang Semaun. Beliau bukan sahaja gagah perkasa malah mempunyai budi pekerti yang amat baik dan sering menjadi dambaan orang tua-tua Melanau untuk dijadikan menantu.
Namun begitu dikatakan kerana kegagahan Awang Semaun ini telah mendapat perhatian seorang keluarga golongan aristocrat Melanau dan kerana pengaruh yang kuat akhirnya Awang Semaun dikahwinkan dengan anak perempuannya. Hasil perkahwinan puteri Melanau dengan Awang Semaun inilah telah lahirnya seorang pemuda Melanau yang bernama maka Tugau.
Tugau pula sejak dari kecil sehingga dewasa merupakan seorang anak dan pemuda yang penuh kesaktian serta gagah perkasa. Dan Tugau inilah dikatakan merupakan seorang Raja bagi satu Kerajaan Negeri Malano yang pernah wujud di Sarawak. Menurut cerita legenda etnik Melanau juga dikatakan bahawa Awang Semaun ini telah berhijrah ke Negara Brunei untuk menabur bakti dengan pembesar-pembesar di Kerajaan Brunei.
Versi Etnik Lun Bawang
Dan akhirnya menurut versi cerita rakyat masyarakat Lunbawang pula, Awang Semaun digambarkan sebagai seorang lelaki yang sangat kuat serta penuh kesaktian. Dihikayatkan pada satu hari ketika hari hujan, Awang Semaun sedang berteduh dibawah satu gua di sebuah bukit di Long Bawan. Apabila hari sudah teduh ianya sudahpun menjelang senja.
Oleh kerana tidak mahu lambat sampai ke destinasi yang hendak ditujuinya, dikatakan si Awang Semaun ini telah melompat dari Long Bawan menyusuri hutan-hutan yang tebal di kawasan Long Bawan itu. Oleh kerana hentakan yang kuat itu dikatakan sehingga sekarang terdapat bekas tapak kakinya di kawasan gua di Long Bawan. Dan menurut versi Lun Bawang ini juga dikatakan bahawa Awang Semaun turut juga menuju ke Brunei dan tiada khabar beritanya selepas itu.
Inilah cerita legenda si Awang Semaun, individu yang sangat gah dan penting sehingga mampu menjadi ikon cerita legenda daripada 4 versi yang berbeza-beza. Kewujudan Awang Semaun juga dicatatkan di dalam sebuah manuskrip sejarah lama yang berjudul Kekawin Negara Kartagama yang ditulis pada tahun 1365. Kekawin Negara Kartagama itu merupakan satu manuskrip sejarah agung yang menjadi rujukan semua pengkaji sejarah sepanjang zaman. Siapakah Awang Semaun sebenarnya?
Apakah 4 versi cerita legenda ini merujuk kepada orang yang sama?
Allahualam.
